ریشه فرش از جمله بخش‌هایی است که می‌تواند زیبایی و جذابیت ویژه‌ای به آن بدهد و تاروپود فرش را محکم در کنار هم نگه می‌دارد و در نهایت باعث افزایش طول عمر فرش می‌شود. ریشه فرش‌ها همواره در معرض آسیب قرار دارند و می‌توانند خیلی سریع پوسیده شوند و چنانچه ریشه فرش دچار پوسیدگی و آسیب شود سایر قسمت‌های فرش نیز دچار آسیب خواهند شد. ریشه دوزی فرش یکی از بهترین روش‌ها و راهکارهای ترمیم ریشه‌های پوسیده و آسیب دیده فرش‌ها است که به مهارت، دانش و تخصص بالایی نیاز دارد. در ادامه مطلب به بررسی نحوه ریشه دوزی و همچنین مراحل آن و در نهایت نحوه نگهداری از آن پرداخته خواهد شد.
ریشه دوزی فرش چیست ؟
در حقیقت انتهایی‌ترین قسمت فرش‌ها ریشه است که به وضوح مشخص است. ریشه‌ها می‌توانند اشکال متنوعی همچون ساده، گره‌دار، توری، زنجیری، پنجره‌ای، حلقه‌ای، گیس بافت، اریب و … داشته باشند. در اصل ریشه می‌تواند تاروپود و گره‌های فرش را محکم در کنار هم نگه دارد در حالی که برخی اعتقاد دارند که ریشه فرش فقط جنبه تزئینی دارد. چنانچه ریشه فرش دچار آسیب شود به مرور زمان سایر بخش‌ها نیز آسیب خواهند دید و باعث می‌شود که فرش‌ها از کناره‌ها دچار آسیب، پارگی، خوردگی و … شوند. در اصل ریشه دوزی فرش به فرآیندی گفته می‌شود که در آن عیوبی همچون پوسیدگی ریشه‌ها، پارگی، تغییر رنگ و … برطرف می‌شود و ریشه‌های جدیدی جایگزین ریشه‌های پوسیده می‌شوند. ریشه دوزی هم ماهیت ترمیمی دارد و هم باعث استحکام بیشتر تاروپود فرش خواهد شد.
دلایل آسیب دیدن ریشه و اهمیت ریشه دوزی فرش
همان‌طور که گفته شد ریشه فرش‌ها اهمیت بالایی دارند و حتماً باید به سلامت آنها دقت و توجه زیادی شود در غیر اینصورت سایر بخش‌های فرش نیز دچار آسیب خواهند شد. از جمله مهم‌ترین دلایل آسیب دیدن ریشه‌های فرش می‌توان به قرار گرفتن در معرض رطوبت به مدت زیاد، قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی، ساییدگی و پارگی، قرار گرفتن زیر نور مستقیم خورشید و … اشاره کرد. از جمله مهم‌ترین دلایل اهمیت ریشه دوزی فرش می‌توان موارد زیر را عنوان نمود:
- ریشه‌های آسیب دیده و پوسیده با ریشه‌های جدید جایگزین می‌شوند و باعث افزایش طول عمر فرش خواهند شد.
- فرش می‌تواند حالت طبیعی خود را حفظ کند.
- ریشه دوزی می‌تواند ارزش و قیمت فرش را حفظ کند.
- ریشه دوزی همانند رفوگری فرش می‌تواند جذابیت و زیبایی از دست رفته فرش را برگرداند.
انواع روش‌های ریشه دوزی
باتوجه به آنکه ریشه‌های فرش می‌توانند انواع مختلفی داشته باشند و ریشه فرش‌های دستبافت و ماشینی باهم متفاوت باشند روش‌های تعمیر و ریشه دوزی نیز متفاوت خواهد بود و برای ترمیم و جایگزینی ریشه‌های پوسیده می‌توان از روش‌های مختلفی استفاده کرد. به صورت کلی ریشه دوزی و ترمیم ریشه‌های پوسیده فرش‌ها می‌توانند به 3 روش بطلمه، مغزی و متصل انجام شوند هرچند که روش‌های بطلمه و مغزی رواج بیشتری دارند.
- روش بطلمه برای فرش‌های دارای بافت ریز و رج شمار بالا استفاده می‌شود چرا که نمی‌توان از سوزن برای ترمیم این فرش‌ها استفاده کرد. روش بطلمه بیشتر برای اجتناب از ترکیدگی در ریشه‌ها و جدا شدن گره‌ها کاربرد دارد. در این روش فرش روی یک سطح شیب‌دار پهن می‌شود و تعداد مشخصی میخ با فاصله‌های منظم در جلوی فرش نصب خواهد شد و نخ چله به میخ گره زده می‌شود و عملیات ترمیم انجام خواهد شد.
- روش ریشه دوزی مغزی نیز می‌توان به دو روش مختلف انجام می‌شود. در این روش باید سوزن نخ دار به اولین میخ روبری فرش گره زده شده و وارد اولین گره فرش گردد و سپس از چند رج بالاتر و بعد از عبور از گره‌ها و پودها خارج شود. در این روش از ابزارهایی همچون تخته شیب‌دار، سوزن متناسب، نخ مخصوص، دم باریک، درفش، میخ و چکش استفاده می‌شود.
- روش ریشه دوزی متصل نیز برای فرش‌هایی مناسب است که برش خورده باشند و ریشه به صورت مجزا به آن متصل می‌شود. به صورت کلی برای استفاده از هر کدام از این روش‌ها بهتر است که از خدمات قالیشویی استفاده کرد چرا که به مهارت و تخصص بالایی نیاز دارد.
مراحل اصلی ریشه دوزی فرش
همان‌طور که گفته شد ریشه دوزی یک هنر و مهارت است و به دانش، تخصص و ابزار نیاز دارد به همین دلیل افراد عادی نباید اقدام به ترمیم ریشه یا ریشه دوزی فرش خصوصاً فرش‌های دستبافت و قیمتی بکنند. ریشه دوزی در اصل جایگزینی ریشه‌های پوسیده با ریشه‌های جدید است. برای انجام این کار باید مراحل زیر به ترتیب انجام شود.
- در مرحله اول باید برای ترمیم ریشه فرش یک نخ چله مناسب انتخاب شود و برای این کار باید نخی انتخاب شود که از نخ اصلی چله فرش نازک‌تر باشد. نازک بودن نخ چله باعث می‌شود که منطقه ترمیم‌شده فرش متورم نشود و با سایر مناطق فرش هم‌تراز شود.
- در مرحله دوم باید یک سوزن مناسب برای ریشه دوزی فرش انتخاب کرد. کارشناسان متخصص قالیشویی در تهران با استفاده از سوزن مناسب از آسیب دیدن فرش جلوگیری می‌کنند و با انتخاب مناسب سوزن می‌توانند عملیات ترمیم را به بهترین شکل ممکن انجام بدهند. سوزن باید به راحتی در قالی فرو برود. اگر سوزن مناسبی برای این کار انتخاب نشود ممکن است در نهایت بافت ترمیم‌شده با بافت اصلی فرش متفاوت باشد و زیبایی و جذابیت فرش را تحت تأثیر قرار بدهد.
- در مرحله سوم باید نخ مناسبی به عنوان نخ واسط انتخاب شود چرا که نخ واسط می‌تواند نخ چله را به نخ ریشه دوزی وصل کند و به استحکام آن کمک کند بنابراین باید در انتخاب آن دقت داشت. ضخامت نخ واسط نیز اهمیت بالایی دارد و رفوگر باید دقت زیادی داشته باشد.
بعد از مراحل گفته شده لازم است که رفوگر یک روش (بطلمه، مغزی و …) را برای ترمیم فرش انتخاب کند و سپس با فراهم کردن شرایط اقدام به ترمیم و تعمیر ریشه فرش کند. در مقاله دیگری با عنوان تمیز کردن ریشه فرش دستباف می‌توان اطلاعات دقیقی در مورد نحوه تمیز کردن ریشه‌های فرش به دست آورد.
⭕در حقیقت مکان ترمیم فرش هیچ اهمیت ندارد چرا که میزان مهارت، تخصص، تجربه و دانش فرد رفوگر مهم است و چنانچه افراد از مهارت کافی برخوردار باشند می‌توانند با فراهم کردم ابزار و لوازم مورد نیاز حتی در منزل نیز به راحتی ریشه‌های فرش را ترمیم و جایگزین کنند. در حقیقت فرد باید به روش‌های مختلفی ترمیم ریشه فرش آشنا باشد، نحوه کار با لوازم را بلد باشد و به خوبی بتواند نخ‌های مناسب را انتخاب کند و در نهایت قادر به انجام عملیات ترمیم باشد. در مقاله ترمیم ریشه فرش قالشویی نوین تلاش بر این بوده است که روش ترمیم ریشه فرش در منزل به علاقمندان آموزش داده شود تا بتوانند در منزل به ترمیم ریشه فرش خود بپردازند.⭕
دلایل محافظت از ریشه فرش
ریشه فرش از مهم‌ترین اجزای آن به شمار می‌رود و چنانچه دچار آسیب و خسارت شود می‌تواند سایر بخش‌ها را تحت تأثیر قرار داده و باعث توسعه آسیب‌دیدگی شود. از جمله مهم‌ترین دلایل برای محافظت از ریشه فرش می‌توان به موارد زیر اشاره داشت:
- محافظت از ریشه فرش باعث می‌شود فرش کمتر آلوده شود.
- هرچقدر ریشه‌های فرش سالم‌تر باشد طول عمر بیشتری خواهد داشت.
- با محافظت از ریشه فرش از آسیب و خسارت دیدن فرش جلوگیری می‌شود.
- محافظت از ریشه فرش‌های قیمتی و دستبافت باعث حفظ ارزش آنها می‌شود.
- هرچقدر که ریشه فرش سالم‌تر باشد چله فرش محکم‌تر خواهد بود و سایر قسمت‌های فرش آسیب کمتری می‌بینند.
- محافظت از ریشه‌ها به حفظ حالت اولیه آنها کمک می‌کند و از بی‌نظمی در آنها جلوگیری خواهد کرد.
بهترین ترفندهای محافظت از ریشه فرش
ازآنجایی‌که تعمیر و ترمیم فرش‌ها به دانش، مهارت و تخصص بالایی نیاز دارد و تعویض و جایگزین کردن فرش نیز می‌تواند هزینه‌بر باشد و همچنین قیمت قالیشویی می‌تواند بالا باشد بهتر است که از روش‌های مختلف برای محافظت از ریشه فرش استفاده کرده که مهم‌ترین آنها به شرح زیر هستند:
لفافه دوزی ریشه فرش
لفافه دوزی به معنی دوختن پارچه‌های نرم به دو طرف ریشه است و این کار باعث می‌شود که ریشه‌های فرش در برابر سایش، رفت‌وآمد و آلودگی‌های مختلف محافظت شوند. بهترین پارچه برای لفافه دوزی فرش متقال و برزنت هستند که از دوام و استحکام بالایی برخوردارند و کمتر آلودگی‌ها را به خود جذب می‌کنند. در اصل لفافه دوزی می‌تواند به‌منظور محافظت از ریشه فرش یا به‌منظور دیزاین و تزئین فرش‌ها استفاده شود.
بافتن ریشه‌های فرش
بافتن ریشه‌های فرش نیز می‌تواند به محافظت از آن و افزایش مقاومت ریشه کمک کند. این روش همچنین می‌تواند زیبایی ویژه‌ای به فرش بدهد. البته ریشه بافی نمی‌تواند از زرد شدن و کثیف شدن ریشه‌ها جلوگیری کند اما از شلختگی ریشه‌ها جلوگیری خواهد کرد. این روش برای زمانی که ریشه‌های فرش بلند هستند گزینه مناسبی است و می‌توان ریشه‌ها را به اشکال مختلفی (زنجیره‌ای، دو گره، گره نخودی و …) گره زد.
استفاده از چسب پهن
چسب پهن نیز می‌تواند یک روش کاربردی برای محافظت از ریشه‌های فرش باشد و یک کاور مناسب است هرچند که می‌تواند معایبی نیز داشته باشد. چسب می‌تواند از ریشه در برابر آلودگی‌ها محافظت کند اما بعد از مدتی کنده خواهد شد و باید عوض شود. در زمان تعویض چسب امکان آسیب دیدن ریشه وجود دارد و باید با دقت و حساسیت بالایی از آن استفاده کرد. همچنین چسب‌ها دارای ترکیبات شیمیایی هستند و می‌توانند بعد از مدتی به بافت فرش آسیب بزنند.
شستشوی ریشه فرش
یکی دیگر از روش‌هایی که نیاز به ریشه دوزی فرش را کاهش می‌دهد شستشوی ریشه با مواد شوینده مناسب در قالیشویی یا منزل است. استفاده از شامپوفرش‌ها و مواد شوینده خانگی می‌تواند از پوسیدگی و خوردگی ریشه‌ها جلوگیری کند. در حقیقت تمیز و خشک ماندن همیشگی ریشه فرش از آسیب دیدن آن جلوگیری خواهد کرد.
جمع‌بندی نهایی
ریشه‌های فرش به عنوان یکی از اصلی‌ترین اجزای آن ممکن است در اثر عواملی مختلفی همچون رطوبت، فشار، ساییدگی و … دچار آسیب و خسارت شده باشد و نیاز به ترمیم و ریشه دوزی فرش پیدا کند. ریشه دوزی می‌تواند به روش‌های مختلفی همچون مغزی، بطلمه و متصل انجام شود اما به دانش، مهارت و تخصص بالایی نیاز دارد و افراد عادی قادر به انجام آن نخواهند بود. هر کدام از مراحل ریشه دوزی باید با دقت و حساسیت بالایی انجام شود تا به بهترین و مناسب‌ترین نتیجه را داشته باشد و زیبایی و جذابیت فرش به آن برگردد. همچنین محافظت از ریشه فرش‌ها با روش‌هایی همچون لفافه دوزی، گره زدن و … می‌تواند از آسیب دیدن آن و نیاز به ریشه دوزی جلوگیر کند.
