گرچه معنی کلمه گبه در طول سال‌ها دچار تغییراتی شده است؛ اما در حال حاضر این کلمه به معنی ضخیم و زمخت است. در پاسخ به این سوال که گبه چیست باید گفت گبه نوعی زیرانداز بافتی است که به دلیل داشتن پرزهای بلند و استفاده از 3 تا 8 پود در بافت آن، به این اسم شناخته می‌شود.
این کفپوش زیبا نوعی اثر هنری بافت دست عشایر مناطقی مانند بوشهر، شیراز و خراسان است و از نظر تاریخی، یکی از آثار هنری ملی ما محسوب می‌شود. از بین تمامی استان‌هایی که گبه بافی در آنها رواج دارد؛ استان فارس با قدمتی 150 ساله سرآمد به حساب می‌آید و خواستگاه اصلی گبه در ایران به شمار می‌رود.
اکثر ایلنشینانی چون ایلات قشقایی، خمسه، ممسنی و بختیاری از گبه بافان حرفه‌ای هستند که آثار دستی آنها حتی به کشورهای دیگر نیز صادر می‌شود. علاوه بر استان فارس، در دوگنبدان، باشت، تل گر، چشمه بلقیس، ده شیخ و چرام در شهرستان کهگیلویه، ده علیا و ده سفلی علیا، برازجان و حوزه های روستایی شول و ده کهنه از استان بوشهر نیز گبه بافی رواج دارد.
گبه چیست
گبه نوعی صنایع دستی است که از نظر فنی شباهت زیادی با قالی دارد؛ با این تفاوت که از نظر سایزی کوچک‌تر است و ارتفاع پرزهای بلند آن گاها به یک سانتی متر نیز می‌رسد. استفاده از تعداد پود بیشتر در بافت گبه که عامل نرمی این کفپوش محسوب می‌شود؛ نیز از دیگر تفاوت‌های بین گبه و فرش است.
در بافت گبه معمولا از طرح و نقشه از پیش تعیین شده‌ای استفاده نمی‌کنند؛ بلکه این بافنده است که در زمان بافت از خلاقیت خود استفاده کرده و آنچه در ذهنش نقش دارد را به صورت مرحله به مرحله تبدیل به این زیرانداز جذاب و زیبا می‌کند. به همین خاطر است که طرح گبه‌ها، با یکدیگر متفاوت است و شما نمی‌توانید هرگز دو گبه که طرح‌شان کاملا یکسان است را در بازار پیدا کنید.
برای بافتن گبه از دارهای زمینی و تکنیک فارسی باف استفاده می‌شود. البته در برخی از مناطقی که نام آنها را ذکر کردیم از تکنیک ترکی باف نیز برای تولید گبه استفاده می‌شود. در بیشتر مناطق کشورمان این زیرانداز را با پشم خود رنگ ترکیب شده با موی بز و در رنگ‌های روشنی مانند سفید، کرم و شیری تولید می‌کنند.
انواع گبه از نظر نوع بافت
گبه‌ها را از نظر نوع بافت می‌توان به دو دسته دستباف و ماشینی تقسیم کرد. گبه‌های دستباف که ارزش بیشتری از نظر قیمتی نسبت به گبه‌های ماشینی دارند؛ از پشم خالص بافته شده و اصیل‌ترین گبه موجود در بازار هستند. در مقابل گبه‌های ماشینی که در کارخانه و توسط دستگاه مخصوصی بافته می‌شوند از طرح و بافت منظم‌تری برخوردار بوده و در بافت‌شان از الیاف مصنوعی استفاده می‌شود.
انواع فرش گبه از نظر طرح
درست مثل انواع طرح فرش دستباف از نظر نوع طرح نیز می‌توان گبه‌ها را به دسته‌های زیر تقسیم کرد:
- طرح شیر : در نقشه این گبه‌ها از تصویر شیر که نماد بزرگی، جلال، شوکت، متانت و شجاعت است استفاده می‌شود.
- طرح خشتی یا قابی شکل : در طرح این مدل گبه قاب‌های متعددی که با وجود تفاوت‌های ظاهری، هماهنگی‌های آشکاری با هم دارند وجود دارد. خاتمکاری، هندسی، نقوش ستارهای، پرندگان و درخت گل از جمله طرح‌هایی هستند که در گبه‌های خشتی مشاهده می‌شوند. بیشتر بافندگان فارس و بختیاری این مد گبه را تولید می‌کنند.
- طرح حوض : ترج که در زبان فارسی به آن حوض نیز گفته می‌شود در مرکز این مدل گبه وجود دارد و اطراف آن از طرح‌هایی مانند گلبرگ و غنچه استفاده می‌شود.
- طرح ایلاتی : این طرح که حاصل ذهنیت انتزاعی عشایر قشقایی، تفرش بختیاری، هیبت لو، کردی و لری است متشکل از گل، درخت و گیاهان مختلفی است که در کادرهای مربع، مستطیل، لوزی، دایره و بیضی شکل قرار گرفته اند.
- طرح درخت : طرح قالب در این مدل گبه انواع درخت از جمله بید مجنون و سرو است.
- طرح هندسی : در بافت این محصول از انواع طرح ختایی، خاتم شیراز، جوشقانی، محرمان، ستاره و قابی استفاده می‌شود.
- طرح راه راه : طرح این گبه از خطوطی که به صورت عمودی یا اریب هستند تشکیل شده است.
- طرح خانه در هم : این طرح مفهومی نیز حاوی تصاویری است که زندگی انسان از پیدایش تا کنون در آنها به تصویر کشیده شده است.
علاوه بر این موارد می‌توان از گبه طرح کف ساده، چهار فصل، گبه گل، اردک و ابرش نیز می‌توان به عنوان انواع گبه از نظر تنوع طرح و نقشه نام برد.
روش شستشوی گبه دستباف در منزل
روش صحیح شستشوی گبه در منزل شامل مراحل زیر است:
- بررسی برچسب پشت محصول : پشت اکثر گبه‌های ماشینی برچسبی وجود دارد که دستورالعمل شستشوی گبه روی آن نوشته شده است. بنابراین قبل از هر اقدامی، اول اطلاعات درج شده روی این برچسب را به دقت بخوانید.
- شستشوی دستی : بهترین روش شستشوی گبه استفاده از آب سرد و دست است. استفاده از آب گرم برای قالیشویی باعث می‌شود که گبه بعد از خشک شدن تغییر ابعادی را تجربه کرده و حتی بافتش شل شود. فراموش نکنید که نباید هرگز از آب آلیاژی و مواد شوینده قوی استفاده کنید.
- شستشو : در اولین قدم گبه را در یک لگن آب سرد و مایع شوینده کاملا خیس کنید و با فشار سعی کنید آب را به همه جای آن برسانید. هرگز گبه را در آب مالش ندهید؛ چرا که این کار باعث کشش و تغییر شکل آن می‌شود.
- آبکشی : بعد از شستشو، آب داخل لگن را خالی کرده و چند بار آب سرد خالی داخلش بریزید و خالی کنید تا تمام کف از تار و پود گبه خارج شود.
- خشک کردن : بهترین روش برای خشک کردن گبه بعد از شستشو، پهن کردن آن در جای خشک و خنک است. بهتر است گبه را مستقیما زیر نور مستقیم خورشید خشک نکنید و اجازه دهید مرحله خشک شدن به صورت طبیعی و در معرض جریان هوا انجام شود.
چند نکته مهم در مورد خشک کردن گبه دستباف
همانطور که اشاره شد؛ جنس الیاف گبه‌های دستباف معمولا طبیعی و حساس به رطوبت است. بنابراین حتما نکات زیر را در روند شستشوی گبه در نظر داشته باشید:
- حین خشک کردن گبه سعی کنید تا جای ممکن شرایطی را فراهم کنید که از کشش آن جلوگیری شود. آویزان کردن بهترین روش خشک کردنش است.
- هرگز گبه ای که شسته‌اید را زیر نور مستقیم خورشید پهن نکنید. نور خورشید حاوی اشعه‌هایی است که باعث تغییر رنگ الیاف شده و زمینه فرسایش و پوسیدگی آنها را فراهم می‌کند. اگر محیطی در منزل دارید که روشنایی آن از نور غیر مستقیم خورشید تامین می‌شود؛ برای خشک کردن، گبه را آنجا از روی طناب یا دیوار آویزان کنید.
- گبه را به صورتی آویزان کنید که هیچ عاملی باعث تغییر شکلش نشود. به عنوان مثال اگر روی دیوار برآمدگی وجود دارد؛ سعی کنید گبه را با فاصله از این برآمدگی پهن کنید.
- بعد از خشک شدن هم بهتر است گبه را به صورت روتختی نگه دارید یا از جایی آویزان کنید. اگر قرار است بعدها از گبه استفاده کنید؛ آن را درون کیسه یا جعبه‌ای مناسب بگذارید تا گرد و غبار، نمک و سایر عوامل به بافتش آسیبی وارد نکند.
اگر گبه‌ای که دارید قدیمی و ارزشمند است؛ بهتر است کار شستشوی آن را به یک فرد متخصص بسپارید. ما در قالیشویی آنلاین نوین از تجربه بهترین متخصصین و به‌روزترین تجهیزات برای ارائه خدمات شستشوی انواع فرش و گبه به مشتریان خود استفاده می‌کنیم.
