فرش‌ها امروزه جایگاه ویژه‌ای در دکوراسیون داخلی و تزئینات خانگی خصوصا در کشور ایران دارند و همین امر موجب شده است که امروزه انواع مختلفی از فرش‌ها از نظر نوع بافت، نوع الیاف، اندازه و ابعاد و … وجود داشته باشند. فرش و قالی ایرانی از ممتازترین و باکیفیت‌ترین فرش‌ها در جهان است و قدمت و تاریخچه آن به دوره ساسانیان برمی‌گردد. قالی‌های ایرانی از طرح و نقشه‌های متعددی برخوردار است که قرابت و نزدیکی بسیاری زیادی به فرهنگ، آداب و رسوم کهن این سرزمین دارد. در ادامه مطلب به بررسی مشهورترین طرح قالی ایرانی پرداخته می‌رود که محبوبیت بالایی در میان مردم سراسر جهان دارند.
تاریخچه هنر قالیبافی در ایران
در حقیقت می‌توان گفت بشر از زمان غارنشینی برای محافظت از جسم خود در برابر سرما، گرما، حشرات، جانوران و … از زیراندازهای مختلفی استفاده می‌کرده که هر کدام از انواع مواد مختلف مانند پشم و پوست حیوانات، برگ درختان و … ساخته می‌شده‌اند. قالی نیز نوعی از زیراندازها است که از هزاران سال پیش توسط انسان مورد استفاده قرار گرفته و تا امروز تغییرات متعددی داشته است. قدیمیترین قالی در سال ۱۹۴۹ توسط باستان شناسان روس و در دره‌ای به نام پازیریک کشف شده است که قدمت و تاریخچه آن به 5 قرن قبل از میلاد مسیح برمی‌گردد اما همانطور که گفته شد اولین قالی‌ها در ایران در دوره ساسانیان بافته شده‌اند و ایران همواره به عنوان یکی از مهدهای اصلی هنر قالیبافی در جهان شناخته شده است و بافت و رفوگری فرش یکی از هنرهای اصلی ایرانی به شمار می‌رود.
معروف‌ترین طرح قالی ایرانی
فرش و قالی ایرانی شهرت و آوازه‌ای وصف‌ناپذیر در سراسر جهان دارد و هنر دست بافنده‌های ایرانی به خوبی در تمام دنیا شناخته شده است. قالی‌های ایرانی دارای طرح‌های متعددی هستند که هر کدام جذابیت‌ها و زیبایی‌های خاص خود را دارند. از جمله مهم‌ترین و مشهورترین طرح‌های قالی ایرانی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
قالی طرح اسلیمی
اسلیمی یک طرح قالی معروف ایرانی است که شهرتی جهانی دارد و از چند مدل مختلف برخوردار است. این طرح با دخل و تصرف‌های مختلف به چند گروه مختلف مانند اسلیمی ترنج دار، اسلیمی لچک ترنج، اسلیمی ماری، اسلیمی شکسته و اسلیمی بندی تقسیم می‌شوند. هنوز مشخص نیست که چرا به این قالی‌ها اسلیمی گفته می‌شود اما بسیاری معتقدند که از واژه اسلام گرفته شده است. همچنین اسلیمی به معنای جوانه نیز خواهد بود. این قالی‌ها می‌توانند احساس خوشایندی از شاخه‌های دورانی در میان برگ‌ها متعدد به افراد منتقل کنند. دهان اژدر مشهورترین طرح اسلیمی است که در آن هر شاخه به دو بخش متقارن تقسیم می‌رود و هر بخش نشان دهنده یکی از فک‌های بالا و پایین اژدها می باشد.
قالی طرح افشان
یکی دیگر از معروف‌ترین طرح قالی‌های ایران طرح افشان است که به سخت قابل شناسایی است و همانطور که از نام آن مشخص است رنگ‌ها، نقش‌ها و … بر روی فرش افشانده شده و یک باغ پر از گل و درخت در آن ترسیم شده است. دو نشانه خاص برای شناسایی این فرش‌ها وجود دارند. این طرح‌ها از دو طرف متقارن هستند و می‌توان با دو خط افقی و عمودی آنها را به 4 قسمت مساوی تقسیم کرد به‌گونه‌ای که هر قسمت آن یک طرح مشابه و متقارن خواهد داشت. نشانه دوم این طرح‌ها نیز عدم داشتن ترنج و لچکی است
قالی طرح ماهی درهم
ماهی درهم از جمله معروف‌ترین طرح‌های قالی ایرانی است که در طول تاریخ دچار تغییرات متعددی شده است چرا که طرح کاملی نبوده و نقشه قبلی برای آن وجود نداشته است. این طرح در حقیقت نوعی از طرح‌های ایلیاتی به شمار می‌رود که بیشتر در مناطق عشایری وجود داشته است و از سبک زندگی آنها الهام گرفته است. قالی طرح ماهی درهم از جمله انواع فرش دستباف است که زیبایی و جذابیت بسیار زیادی دارد و به خوبی اصالت و هنر ایرانی را به نمایش می‌گذارد. این طرح نیز می‌تواند انواع مختلفی داشته باشد که مهم‌ترین آنها شامل ماهی فراهان و زنبوری، ماهی هرات، ریز ماهی، خرده ماهی، ماهی درهم بندی و … هستند. ریشه و خاستگاه اصلی این طرح قالی ایرانی از شهرستان بیرجند است و به سایر نقاط کشور راه پیدا کرده است.
قالی طرح بته جقه
این طرح نیز از جمله طرح‌های تاریخی و قدیمی قالی در ایران است که مبتنی بر بته جقه بوده و افرادی که بته جقه را بشناسند به راحتی می‌توانند قالی آن را نیز شناسایی کنند. این طرح در حقیقت از درخت سرو الهام گرفته و شباهت بالایی نیز به قطرات آب دارد. در این طرح قالی ایرانی معمولا 2 بته جقه بزرگ و چندین بته جقه کوچک روی فرش مشاهده می‌شوند.
قالی طرح شاه‌عباسی
طرح شاه‌عباسی یکی از مشهورترین و معروف‌ترین طرح‌های قالی ایرانی است که شهرت بسیار زیادی در سراسر جهان دارد و بر اساس نوع خاصی از گل‌ها طراحی می‌شود که به آن شاه‌عباسی گفته می‌شود. گل شاه‌عباسی در این طرح قالی نقش ویژه‌ای داشته و در کنار ارکانی دیگری همچون شاخه‌ها، برگ‌ها، ختائی‌ها، اسلیمی‌ها و … می‌توانند نقش و نگار زیبا و جذابی به نمایش بگذارند. قالی طرح شاه‌عباسی می‌تواند انواع مختلفی داشته باشد که مهم‌ترین آنها شامل شاه‌عباسی تصرفی، شیخ صفی، افشان، لچک ترنج، جانوری، درختی، ترنجی طره دار، لچک ترنج کف ساده، طره دار سلسله‌ای و … هستند.
قالی طرح شكارگاه و گلداني
قالی طرح شکارگاه و گلدانی نیز از جمله قالی‌های مشهور ایرانی است که شناسایی آنها کار بسیار راحتی است. چرا که در آنها نشانه‌هایی از شکار وجود دارد و معمولا مردی سوار بر اسب با تیر و کمان در حال شکار است. قالی طرح گلدانی نیز همانطور که از نام آن مشخص است نشانه‌ای از گلدان دارد و به راحتی می‌توان آن را از سایر قالی‌ها تشخیص داد. هر کدام از قالی‌های طرح ایرانی می‌توانند شرایط خاص خود را داشته باشند همانند شستشوی فرش ماشینی باید از مواد و روش‌های مختلفی برای شستشو و نگهداری آنها استفاده کرد.
قالی طرح ایلی
قالی‌های طرح ایلی از اصیل‌ترین و قدیمیترین قالی‌های ایرانی هستند که برگرفته از سبک زندگی ایلیات و عشایر هستند. در طراحی این نوع فرش ها در اصل از طبیعت و زندگی طبیعی افراد الهام گرفته‌اند. این قالی‌ها معمولا توسط عشایر بافته می‌شوند و نمی‌توان آن را مختص نقطه خاصی از کشور دانست چرا که در تمام نقاط کشور یافت می‌شوند و در اشکال مختلفی تولید می‌شوند. این قالی‌ها نیز می‌توانند انواع مختلفی داشته باشند. مشهورترین آنها شامل قالی‌های طرح قشقایی بته، افشاری، خاتونی، اردبیل، ساوه، بختیاری، گبه، یلمه، کردی، سنه، دسته‌گل، علی میرزایی، سنگ چوبی، تفرش، خمسه، هریس، مهربان، زنجان، مشکین‌شهر و … هستند.
قالی طرح هندسی
از دیگر طرح‌های قالی ایرانی که از شهرت و اعتبار بالایی در سراسر دنیا برخوردار است می‌توان به قالی‌های طرح هندسی اشاره کرد. این قالی‌ها نیز به سادگی قابل تشخیص هستند. چرا که طرح‌های منحنی و دایره‌ای در آنها دیده نمی‌شود و از طرح‌هایی همچون مربع، مستطیل، مثلث و … برخوردارند.
در کنار تمامی طرح‌های گفته شده می‌توان به طرح‌های ایرانی دیگر همچون قالی طرح محرابي، قالی طرح خشتی و … نیز اشاره کرد که هر کدام ویژگی‌ها و قابلیت‌های منحصربه‌فردی دارند. کارشناسان قالیشویی می‌توانند اطلاعات جامع و کاملی در مورد انواع طرح قالی ایرانی داشته باشند و در تشخیص آنها مهارت بالایی دارند.
نوعی از قدیمیترین فرش در جهان نیز فرش پازیریک میباشد که اگر علاقمند به مطالعه بیشتر در این باره هستید میتوانید به بلاگ مرتبط مراجعه فرمایید.
جمع‌بندی نهایی
قالی‌های طرح ایرانی از جمله معروف‌ترین و مشهورترین قالی‌ها در سراسر جهان هستند که محبوبیت بالایی در میان مردم سراسر دنیا دارند. از جمله معرف‌ترین و مشهورترین طرح قالی ایرانی می‌توان به شاه‌عباسی، بته جقه، ماهی درهم، اسلیمی، ایلی و … اشاره کرد. افراد می‌توانند برای شناخت بهتر این طرح‌های قالی و نحوه شستشوی مبل و فرش‌های مختلف از خدمات شرکت‌های قالیشویی و مشاوره‌های آنها استفاده کنند.
