انواع فرش دستباف ایرانی از نظر جنس نقش و متراژ + نحوه ی شستن آن

فرش دستباف یکی از زیباترین هنرهای ایرانی محسوب می‌شود که تقریباً یک سوم فرش‌های دستی دنیا را تأمین می‌کند و اصالت و زیبایی این فرش‌ها در سراسر دنیا زبانزد است و محبوبیت زیادی دارد. فرش‌های دستباف انواع متفاوتی دارند. معمولاً نوع نخ مورد استفاده برای بافت این فرش‌ها در کنار ابعاد و اندازه آن‌ها، از مهم ترین عوامل تمایز فرش‌های دستباف هستند. به طور معمول هر چقدر ابعاد فرش بزرگ تر باشد، طرح و نقشه آن ریزتر بوده و فرش دارای جزئیات بیشتری باشد، آن فرش قیمت و ارزش بالاتری دارد. در این مقاله به پرسش ویژگی های فرش دستباف چیست پاسخ می‌دهیم. همچنین می‌توانید با انواع فرش دستباف و مهم ترین عوامل مؤثر بر قیمت این فرش‌ها آشنا شوید.

فرش دستباف چیست؟

همانطور که از نام آن مشخص است فرش‌های دستبافت به نوعی از فرش‌ها گفته می‌شوند که کار دست بوده و ماشین‌آلات هیچ نقشی در تولید آنها ندارند. این فرش‌ها توسط نیروهای متخصص و با ابزارهایی همچون قلاب، سیخک، قیچی، کثر، شانه، کوجی و … بافته می‌شوند. هرچند که تاریخ دقیق و مشخصی برای اختراع و استفاده از زیراندازهای رایج امروزی در دسترس نیست اما بر اساس تحقیقات، اولین فرش‌های گره‌دار در سال 1328 مورد استفاده قرار گرفته‌اند و در نهایت در تولید این فرش‌ها پیشرفت‌های زیادی حاصل شد. در اصل می‌توان آغاز شکوفایی هنر فرش‌بافی در ایران را قرن ۱۶ و ۱۷ میلادی دانست. جالب است بدانید که برخی شواهد نشان می‌دهد ایرانیان بین سال‌های ۳۴۰ تا ۳۴۵ پیش از میلاد از قالیچه استفاده می‌کردند.

امروزه فرش‌ها در انواع جنس‌ها و رنگ‌های متفاوت تولید می‌شوند و فرش به یکی از اصلی ترین هنرهای کشورمان تبدیل شده است. تا جایی که افراد برای انجام خرید مطمئن باید از راهنمای خرید فرش دستباف استفاده کنند. چرا که حتی افراد خبره و متخصص نیز ممکن است در شناخت فرش‌ها دچار مشکل شوند.

انواع فرش دستباف

همانطور که گفته شد می‌توان فرش‌ها را بر اساس فاکتورها و پارامترهای مختلفی تقسیم‌بندی کرد که مهم‌ترین آنها تعداد شانه، جنس الیاف، نوع چله‌کشی، نوع طرح و نقشه قالی دستباف، ابعاد و اندازه و … هستند. در حقیقت فرش‌های دستبافت همانند انواع فرش ماشینی می‌توانند ویژگی‌ها و مشخصات مختلفی داشته باشند و در بخش‌های مختلف ساختمان استفاده شوند.

طبقه بندی فرش دستباف از نظر جنس الیاف

یکی از مهم ترین ویژگی‌هایی که فرش‌های دستباف را از هم متمایز می‌کند، مواد به کار رفته در تهیه فرش است. در واقع هر چقدر نخ مورد استفاده برای بافت فرش مرغوب تر باشد، کیفیت فرش نیز بالاتر و در نتیجه قیمت آن نیز بیشتر است. به طور کلی فرش‌های دستبافت از لحاظ جنس نخ به چند دسته مختلف تقسیم می‌شود.

فرش‌ دستباف پشمی چیست ؟

فرش‌های پشمی ‌به فرش‌های گفته می‌شود که تنها برای پرز و یا خامه فرش از پشم استفاده شده است.

فرش‌های تمام ابریشمی

فرش تمام ابریشم فرشی است که هم برای پرز و هم تار و پود فرش از نخ جنس پشمی ‌استفاده شده است، به همین دلیل به این فرش‌ها فرش تمام پشم نیز گفته می‌شود.

فرش چله ابریشمی

در این نوع از فرش‌های دستباف تنها چله و یا تار فرش از جنس نخ پشمی ‌است.

فرش کرکی چیست؟

فرش کرکی به فرش گفته می‌شود که برای پرز و خامه فرش از نخی از جنس موی بز استفاده شود.

فرش‌های ابریشمی

یکی از گران ترین انواع فرش دستباف که پرز یا خامه آن از جنس ابریشم است.

انواع فرش دستباف گل ابریشم

فرش‌های گل ابریشمی که فقط بخشی از طرح‌های تزئینی آن از جنس ابریشم است و سایر قسمت‌ها از کرک یا پشم است.

فرش دستباف چله ابریشم

این فرش‌ها نیز به فرش‌هایی گفته می‌شوند که تنها چله و یا تار فرش از جنس ابریشم باشد.

فرش دستباف زربفت

یکی از گرانبهاترین انواع فرش دستباف که برای بافت تار و پود فرش از رشته‌های طلا و نقره استفاده می‌شود.

فرش دستباف مدل سوف

فرش‌های سوف که نقش و پود آنها از جنس طلا و نقره است.

انواع فرش دستباف از لحاظ ابعاد و اندازه

اگرچه فرش‌های دستبافت نمی‌توانند همانند فرش‌های ماشینی از نظر ابعاد و اندازه تنوع بالایی داشته باشند اما این فرش‌ها نیز در ابعاد و اندازه‌های مختلفی در دسترس هستند و هرکدام از آنها می‌توانند استفاده‌های متعددی داشته باشند:

• تعدادی از این فرش‌ها که با نام قالی شناخته می‌شوند معمولاً در ابعاد 6 متری و 12 متری وجود دارند و محبوبیت بالایی در سراسر دنیای دارند.
• قالیچه‌ها نوع دیگر از فرش‌های دستبافت هستند که در اندازه‌های کوچک‌تر نسبت به قالی وجود دارند و معمولاً کمتر از 4 متر مربع مساحت دارند. به طور معمول به قالیچه‌هایی که ابعاد کوچک تری در حدود ۱.۴۰ در ۲.۲۰ دارند، قالی سجاده‌ای یا دو ذرعی می‌گویند و قالیچه‌های ریز بافتی که سایز آن‌ها ۱.۵ در ۲.۵ باشد پرده‌ای نام دارند.
• فرش‌های دستبافتی که کوچک‌تر از قالیچه‌ها هستند کلگی نامیده می‌شوند و ابعاد آنها معمولاً ۱.۵ در ۳ و ۱.۷ در ۳ و همچنین ۲ در ۳.۷ است.
• کناره‌ها نوع دیگری از فرش دستبافت هستند که معمولاً در راه‌پله‌ها استفاده می‌شوند. پهنای این فرش‌ها نسبت به سایر انواع فرش‌هایی که تاکنون به آن اشاره شد، کمتر است و طول آن ها معمولاً از ۳ تا ۱۰ متر متغیر می‌باشد و گاهی نیز ممکن است تا ۱۵ متر برسد.
• فرش‌های ذرع و نیم یکی دیگر از انواع فرش‌های دستباف هستند که ابعاد آن‌ها در حدود ۱.۵ در ۱.۴۰ است و فرش‌های ذرع و چارک نیز در ابعاد ۱.۳۰ در ۰.۸۰ تولید می‌شوند.
  

انواع فرش دستی از نظر سبک بافت

فرش‌های دستبافت از نظر سبک و شیوه بافت می‌توانند انواع مختلفی داشته باشند و هر کدام از آنها زیبایی‌ها و جذابیت خاص خود را دارند.

• فرش‌های شهری دارای بافت ظریف و نازکی هستند و از طرح و نقش‌های خاصی برخوردارند. این نوع فرش معمولا به وسیله فردی بافته می‌شوند که شهرنشین است.
• فرش‌های روستایی طرح و نقش ساده‌ای داشته و معمولاً به صورت ذهنی و بدون نقشه قبلی بافته می‌شوند
• فرش‌های عشایری دارای بافت ضخیم و درشتی هستند و از نقش‌های ساده‌ای برخوردارند.

دسته بندی فرش دستباف از نظر نحوه بافت

از نظر نحوه بافت نیز می‌توان فرش‌های دستبافت را به انواع مختلفی تقسیم کرد. هر کدام از روش‌های بافت فرش‌های دستبافت می‌توانند تفاوت‌های قابل توجهی با سایرین داشته باشند و در نهایت استفاده‌های متعددی دارند.

• فرش تمام لول فرشی است که قوس گره در پشت فرش 90 درجه بوده و تارهای فرش به هم نزدیک‌اند.
• فرش لول نوع دیگری از فرش‌های دستبافت است که شباهت بالایی با فرش تمام لول دارد اما تفاوت‌هایی نیز دارد. در این فرش‌ها تارها به اندازه یک نخ باهم فاصله‌دارند و به شکل حصیری بافته می‌شوند
• فرش نیم لول نیز نوع فرش دستبافت است که قوس گره در پشت فرش 45 درجه می‌باشد.

بررسی فرش دستباف با توجه به طرح

از طرف دیگر فرش‌های دستباف ایرانی از لحاظ طرح نیز چند دسته بندی مختلف دارند. فرش دستباف کاشان یکی از معروف ترین و پرطرفدارترین فرش‌های ایرانی است که کیفیت بالایی دارد و طراحی آن بسیار زیبا و منحصر به فرد است. فرش تبریز تنوع طرح و رنگ‌های زیادی دارد و ظرافت آن با هیچ نوع فرش دستبافی قابل مقایسه نیست. فرش دستباف اصفهان، قم و نائین نیز از انواع دیگر فرش دستباف هستند که معمولاً در دسته باکیفیت ترین انواع این فرش‌های جای می‌گیرند. 

فرش دستباف گونه چیست؟

فرش‌های دستبافت گونه در حقیقت به نوعی از فرش‌های ماشینی گفته می‌شوند که به دلیل داشتن کیفیت بالای مواد، تعداد شانه و تراکم بالا شباهت زیادی به فرش‌های دستبافت دارند. در حقیقت رایج‌ترین نوع فرش‌های ماشینی که به فرش دستبافت گونه شهرت دارند فرش‌های آکرلیکی 700 شانه هستند که هم کیفیت بالایی دارند، هم خاب بلندی داشته و هم جنس مواد سازنده آنها به فرش‌های دستبافت نزدیک است.

مهم‌ترین عیوب فرش دستباف چیست؟

اگرچه فرش‌های دستبافت محبوبیت بالایی در میان مردم سراسر دنیا دارند و ارزش و قیمت آنها گاهی به چندین برابر فرش‌های ماشینی می‌رسد اما در خرید آنها لازم است که به نکات و پارامترهای متعددی توجه شود چرا که این فرش‌ها ممکن است ایراداتی داشته باشند که مهم‌ترین آنها شامل موارد زیر هستند:

• امکان غلط بافی در فرش وجود دارد.
• ممکن است فرش دچار بالازدگی و پایین زدگی شده باشد.
• ممکن است فرش دچار لوچه شدگی شود و گوش‌های آن نامتقارن باشد.
• فرش ممکن است در بخش‌های مختلف پوک و توخالی شود.
• فرش ممکن است دچار دو رنگی و رگه‌دار شدگی باشد.
• پارگی، کیسی، کجی، پودنما شدن و … از دیگر عیوب فرش‌های دستبافت هستند و بهتر است که در زمان خرید افراد از کارشناسان متخصص قالیشویی تهران مشاوره دریافت کنند و به راهنمای خرید فرش‌های دستبافت توجه ویژه داشته باشند.

نحوه شستشوی فرش‌های دستبافت

فرش‌های دستبافت همانند سایر زیراندازها بعد از مدتی می‌توانند آلودگی‌های مختلفی به خود جذب کنند و نیاز به شستشو پیدا کنند. اگرچه می‌توان از روش‌های سنتی برای تمیز کردن این فرش‌ها استفاده کرده اما بهترین روش برای تمیز کردن این فرش‌ها استفاده از خدمات قالیشویی است. چرا که این شرکت‌ها از تجهیزات و دستگاه‌های مدرن استفاده کرده، از نیروهای متخصص برخوردارند و از مواد شوینده مخصوص استفاده می‌کنند و در نهایت اگر فرش نیاز به تعمیر و ترمیم داشته باشد توسط نیروهای متخصص انجام خواهد شد.

نکات نگهداری از فرش دستباف چیست؟

برای افزایش طول عمر فرش و همچنین نگهداری بهتر از آن لازم است که به نکات و فاکتورهای مختلفی توجه شود که مهم‌ترین آنها شامل موارد زیر هستند:

• حتماً باید به صورت مستمر فرش‌ها توسط جاروبرقی گردگیری شوند.
• از پهن کردن و قرار دادن فرش‌ها در محل مرطوب خودداری شود تا دچار بیدخوردگی نشود.
• از قرار دادن فرش زیر نور مستقیم برای مدت طولانی خودداری شود.
• ابعاد فرش دستباف متناسب با محیط و فضا انتخاب شود تا از تار خوردگی و لول شدن آن جلوگیری شود
• فرش در جایی استفاده شود که تهویه مناسبی داشته باشد.
• در صورت نگهداری بلند مدت از موادی مانند تنباکو و نفتالین برای جلوگیری از بیدخوردگی آنها استفاده شود.

جمع‌بندی نهایی

فرش‌های دستبافت به نوعی از فرش‌ها گفته می‌شوند که توسط دست و بافنده های انسانی بافته می‌شوند. این فرش‌ها می‌توانند از نظر جنس، نحوه بافت، اندازه و ابعاد، طرح و نقش و … انواع مختلفی داشته باشند و هر کدام از آنها در بخش‌های مختلفی از ساختمان مورد استفاده قرار می‌گیرند.