ریشه زنی فرش چیست؟ روش های ریشه زنی فرش دستباف و ماشینی

ریشه زنی فرش و ترفندهایی که برای انجام دادن آن مورد نیاز است یک کار تخصصی بوده و نیاز به تبحر، صبر و حوصله زیادی دارد. ریشه تقریبا مهم‌ترین بخش فرش است که سلامت آن هم روی زیبایی فرش و هم روی استحکام آن تاثیر زیادی دارد. از طرفی از آنجایی که ریشه حفاظ خاصی ندارد؛ دائم در معرض آسیب‌ های گوناگون است و نگهداری غیراصولی از آن موجب پوسیدگی‌ اش می‌شود.

نکته مهمی که در مورد ریشه باید بدانید این است که پوسیدگی آن باعث می‌شود که خیلی زود بافت فرش از هم گسسته شود. ما در این مقاله سعی کرده‌ایم که روش‌های و ترفندهای ریشه زنی فرش را توضیح دهیم. از این روش‌ها هم برای تعویض ریشه فرش ماشینی و هم برای تعمیر ریشه فرش‌های دستباف استفاده می‌شود.

ریشه فرش چیست و چه عواملی باعث پوسیدگی آن می‌شود؟

قبل از اینکه به سراغ روش‌های ریشه زنی فرش برویم؛ باید بدانیم که اصلا ریشه چیست؟ چه نقشی در استحکام فرش دارد و چه عواملی می‌تواند موجب پوسیدگی این قسمت از قالی شود؟ ریشه در واقع همان تارهای ریش ریش و معمولا سفید رنگی است که از دو بعد عرضی فرش بیرون زده و در واقع همان امتداد تار فرش و چله است. به طور کلی فرش یکی از مستعدترین وسایل خانه در برابر آسیب و پوسیدگی است.

قرار گرفتن فرش در معرض نور مستقیم خورشید و همچنین شستشوی آن با مواد شوینده شیمیایی، دو عامل مهمی هستند که باعث می‌شوند فرش زودتر از آنچه که انتظار می‌رود پوسیده شود. ریشه که معمولا جنسش از پنبه است؛ بیشتر از سایر قسمت‌ های فرش تحت تاثیر این دو عامل مخرب قرار می‌گیرد. این در حالی است که سلامت بافت اصلی فرش بیش از هر چیزی به سلامت ریشه‌ ها بستگی دارد.

اصطلاحی که در بین فرش فروشان به نام ریشه‌زنی شناخته می‌شود در واقع به عمل ترمیم ریشه‌های پوسیده و آسیب‌دیده گفته می‌شود. ریشه زنی فرش دستباف و ماشینی نیاز به تجربه و تخصص زیادی دارد. بنابراین اگر فرش با ارزشی در خانه دارید که به دلیل بی‌ توجهی ریشه‌ هایش از بین رفته، توصیه می‌کنیم برای ترمیم حتما از تجربه یک فرد متخصص در زمینه ترمیم فرش و قالی استفاده کنید.

چرا که ریشه زنی فرش هم نیاز به تجربه دارد و هم ابزارهای خاصی می‌خواهد که معمولا در دسترس عموم نیست. متخصصان برای ترمیم ریشه، آن را از قسمتی که به بافت اصلی چسبیده است با قیچی جدا کرده و مجددا عمل ریشه‌دوزی را انجام می‌دهند.

ابزار مورد نیاز برای ریشه زنی فرش دستباف و ماشینی

برای ریشه زنی فرش‌های ماشینی و دستباف نیاز به تجهیزات و ابزارهای زیر دارید:

نخ

برای ترمیم ریشه معمولا از نخی استفاده می‌شود که نسبت به نخ چله کمی نازک‌تر است. با این کار قسمت ترمیم شده بعد از اتمام کار برآمدگی ندارد و کسی متوجه نخواهد شد که ریشه فرش ترمیم شده است.

نخ بطلمه یا کمکی

در فرآیند ریشه‌زنی برای اینکه کار تمیز درآید و بافت فرش مستحکم شود؛ علاوه بر نخ اصلی که وظیفه آن نگه داشتن و وصل کردن نخ به چله است؛ از یک نخ کمی استفاده می‌شود که غالبا جنس آن ابریشم یا نخ چله کاشان سه لا است.

سوزن

انتخاب سوزن مناسب نیز روی کیفیت ترمیم تاثیر مستقیم دارد. اگر سوزن مناسب برای ریشه‌زنی انتخاب شود؛ هنگام ترمیم به راحتی در بافت فرش فرو رفته و حرکت می‌کند. علاوه بر این، سوزنی که ابعاد استانداردی دارد به راحتی نخ می‌شود. سوزن‌های مخصوص ریشه‌زنی در سایزهای مختلفی تولید می‌شوند. هر چقدر سایز سوزن بزرگ‌تر باشد؛ اندازه‌اش نازک‌تر است. برای ترمیم ریشه فرش‌هایی که بافت ظریفی دارند حتما باید از سوزن‌های سایز بزرگ یا همان نازک استفاده شود.

روش‎های اصلاح ریشه یا ریشه زنی فرش ماشینی و دستباف

سه روش مختلف برای ترمیم ریشه انواع فرش وجود دارد که در ادامه به صورت مجزا توضیح‌شان می‌دهیم.

روش بطلمه

روش بطلمه بهترین روش برای ترمیم ریشه‌های آسیب‌دیده فرش‌های ریز بافت با رجشمار بالا است. به طور کلی هر فرشی که بافت سفت و متراکمی دارد که باعث می‌شود سوزن به راحتی در آن فر نرود را بهتر است با این روش ریشه‌زنی کنیم. مراحل ریشه زنی فرش به روش بطلمه به صورت زیر است:

• ابتدا باید فرش را برعکس و به پشت روی زمین پهن کنید.
• سر ریشه‌ها را تمیز کرده و چله‌های زائد را بچینید.
• یک سطح شیب‌دار زیر قسمت آسیب‌دیده قرار داده و فرش را با استفاده از میخ روی آن ثابت نگه دارید. در این مرحله باید دقت کنید که هیچگونه چروکی روی فرش نباشد. تعداد میخی که برای ثابت کردن فرش استفاده می‌کنید نیز بستگی به میزان پوسیدگی ریشه دارد.
• نخ چله را به میخ اول گره بزنید.
• سوزن سایز مناسب را با استفاده از نخ بطلمه نخ کرده و از چند ردیف پایین‌تر از قسمت آسیب‌دیده ریشه، آن را به صورت اریب در بافت فرش فرو کنید.
• در مرحله بعد باید سوزن را از چند رج پایین‌تر از اولین ریشه‌ای که می‌خواهید ترمیمش کنید خارج کنید.
• مجددا از همان قسمت قبلی دوباره سوزن را داخل بافت فرش فرو کرده و آن را در امتداد چله اول از داخل گره‎ها رد کرده و از لبه فرش خارج کنید.
• برای محکم شدن دوخت باید نخ بطلمه را دور نخ چله‌ای که به میچ گره زده‌اید بپیچید و مجددا سوزن را وارد ریشه کنید.
• بعد از اینکه سوزن را از چند رج پس از چله دوم عبور دادید از فرش خارج کنید.
• دوباره باید همان مسیر را تکرار کرده و مجددا سوزن را از محل خروج به فرش وارد کرده و به شکل مورب به رج سوم وارد و از لبه فرش خارج کنید.
• نخ اول چله که آن را به میخ گره زده بودید را یک مرتبه دور میخ پیچانده و سپس نخ بطلمه را دور آن بپیچانید و داخل ریشه چهارم فرو کنید.
• این کار را برای تمام قسمت‌های آسیب‌دیده ریشه انجام دهید.

نکته بسیار مهمی که در مورد این روش ریشه زنی فرش وجود دارد این است که هرگز نباید بعد از ترمیم، محل ورود و خروج سوزن مشهود باشد. به همین خاطر سوزن را به صورت مورب یا همان زیگزاکی درون بافت فرش حرکت می‌دهند.

ریشه‌ زنی به روش بطلمه در فرش لول باف

در این مدل از فرش، برای ریشه‌ زنی به روش بطلمه سوزن را از چند رج پایین‌ تر از لبه‌ ای از فرش که ریشه آن آسیب دیده است وارد فرش کرده و بعد از رد کردنش در امتداد اولین تار از مابین گره و پود، آن را از لبه خارج می‎کنند. برای این کار نخی را مقابل فرش به میخی گره زده و در هر مرحله نخ بطلمه را یک مرتبه دور آن می‎پیچند.

سپس سوزن را از همان محلی که خارج کرده‌اند به داخل بافت فرش فرو کرده و نخ بطلمه را در امتداد تار پیش می‌برند. سپس سوزن را از چند رج بالاتر خارج کرده و از همان قسمت مجددا وارد فرش می‎کنند. بعد از وارد کردن سوزن آن را به صورت اریب به رج کناری منقل کرده و این کار را برای رج‏های بعد هم تکرار می‌کنند.

روش مغزی

در روش مغزی، فرش را مثل روش بطلمه آماده کرده و ریشه‌های آن را اصلاح می‌کنند.

روش متصل

در روش متصل نیز شیوه کار به این صورت است:

• ریشه قدیمی و پوسیده را با استفاده از قیچی از بافت فرش جدا می‌کنند.
• سپس ریشه جدید را با نخ مخصوصی به نام چله به یراق‎آلات متصل می‎کنند.
• تعداد پایه‌های جدیدی که برای چسباندن ریشه به فرش از آنها استفاده می‌کنند بسیار مهم است.
• برای اینکه ساختار ریشه بیش از حد شل نشود؛ فرش را مثل روش اول با استفاده از میخ روی میز ثابت نگه می‌دارند.

همانطور که مشاهده می‌کنید؛ روش ریشه زنی فرش مانند سایر روش‌های ترمیم و اصلاح مثل رفع زردی ریشه فرش نیاز به تخصص دارد. بنابراین گرچه این مطلب راهنمای خوبی برای یادگیری روش ریشه‌زنی است؛ اما توصیه می‌کنیم برای اصلاح این بخش از فرش‌تان هرگز خودتان دست به کار نشوید. چرا که ممکن است بر اثر استفاده غیر اصولی از ابزار، به بافت اصلی فرش آسیب جبران‌ناپذیری وارد کنید.