قالیبافی به عنوان یکی از قدیمیترین هنرهای ایرانی شناخته می‌شود و قالی‌های ایرانی خصوصاً قالی‌های دستبافت بیجار در سراسر دنیا از محبوبیت و جایگاه ویژه‌ای برخوردارند. در حقیقت فرش دستبافت بیجار یا گروس به عنوان نمادی از قالیبافی ایرانی شناخته می‌شود و از ویژگی‌ها و قابلیت‌های منحصربه‌فردی برخوردار است. در ادامه مطلب بررسی خواهد شد که قالی بیجار چیست و چه مشخصات و ویژگی‌هایی دارد.
تاریخچه و سابقه قالی بیجار
شهرستان بیجار از توابع استان کردستان در غرب ایران است و به دلیل موقعیت جغرافیایی ویژه‌ای که دارد در دوره جنگ جهانی اول توسط روس‌ها و سپس توسط عثمانی‌ها مورد هجوم قرار گرفت اما هنر قالیبافی در این منطقه همچنان حفظ شد. عمر و قدمت فرش دستباف بیجار به سال 1266 برمی‌گردد اما تولد دوباره این هنر در بیجار گروس در سال‌های ۱۳۴۰ بود و همزمان با رشد سرمایه‌داری ایران، تولیدکننده‌های پر قریحه‌ای حضور پیدا کرده و حیات این هنر ارزشمند را تجدید کردند.
قالی بیجار دارای بافت متراکم و مستحکمی است و از نقش‌های بسیار زیبا و جذابی برخوردار است درحالی‌که رنگ‌آمیزی آن از هماهنگی و جذبه بالایی دارد. این قالی‌ها به علت تراکم بالایی که دارند به نام قالی آهنی نیز شناخته می‌شوند و به‌سختی می‌توان آن را تا کرد. برای بافت این نوع از فرش‌ها از پود بسیار ضخیمی در کنار دو پود نازک دیگر استفاده می‌شود و برای سفت شدن گره‌های آن از شانه‌های سنگین آهنی و چوبی استفاده می‌شود.
مهم‌ترین نقشه‌های قالی بیجار
هنر قالیبافی در هر کدام از بخش‌های مختلفی ایران از به شکل متفاوتی عرضه می‌شود و فرش‌های ایرانی از تنوع بسیار بالایی برخوردارند. فرش بیجار یا قالی گروس نیز با توجه به قدمت و سابقه‌ای که دارد از انواع نقش‌های مختلف برخوردار است که مهم‌ترین و رایج‌ترین آنها شامل موارد زیر هستند:
- طرح‌های شکارگاه مانند طرح شکارگاه دورنما یا طرح شکارگاه ترنج دار.
- نقش افسانه‌ای و تصویری مانند داستان‌های لیلی و مجنون و …
- طرح‌های گل فرنگ که شامل شکوفه‌های نخل هندی و … است و از گل فرنگ مستوفی، طره دار، لچک ترنج دار، دسته‌گل و … نیز در این فرش‌ها استفاده می‌شود.
- طرح درخت مانند بید مجنون، گلدانی و ترمه، گل و بلبل و …
- طرح ماهی در هم که شامل ماهی بیجار، سنه، زنبوری، زبیده، سگ‌ماهی و … هستند
- طرح شاه‌عباسی مانند افشان، لچک ترنج دار و کف ساده.
- طرح‌های هندسی مانند سمن بر خانم، اسلیمی شکسته، خاتم شیرازی
- طرح اسلیمی مانند گل فرنگ، سرداری، دهن اژدری و هندسی
- طرح خرچنگی، دار و گل، طرح‌های تخیلی و ذهنی و …
الیاف و مواد اولیه قالی بیجار چیست ؟
در اصل می‌توان گفت تفاوت اصلی فرش بیجار با سیار فرش‌های دستبافت نوع و جنس الیاف به کار رفته در آن است. سالیان قبل، بسیاری از مواد اولیه این فرش‌ها توسط مردم و با توجه به شرایط اقلیمی تأمین می‌شد و معمولاً از پشم محلی و طبیعی استفاده می‌شد اما امروزه از مواد دیگری همچون نخ پنبه در چله‌کشی این فرش‌ها استفاده می‌شود. در حقیقت استفاده از مواد و الیاف طبیعی و محلی از مهم‌ترین دلایل افزایش عمر فرش بیجار هستند اما امروزه مواد و الیاف‌های دیگری نیز در تولید این فرش‌ها استفاده می‌شوند.
مهم‌ترین ویژگی فرش‌های بیجار داشتن دو پود است که باعث استحکام بسیار زیاد آن شده است. بافنده بعد از هر دست رج گذاری از این پودها استفاده می‌کند و قبل از آنکه پود را جایگذاری کند آن را مرطوب می‌کند که باعث انعطاف‌پذیری و نرمی آن می‌شود. بعدازآنکه بافند گره‌ها را با شانه محکم کرد و پودها خشک شدند منقبض شده و بسیار مستحکم می‌شوند.
تفاوت قالی سنندج و قالی بیجار چیست؟
همان‌طور که گفته شد بیجار یکی از شهرستان‌های کردستان بوده و به شهر سنندج که مرکز استان است نزدیک است و طبیعتاً در طرح و نقش قالی‌های بیجار و سنندج اشتراکات و شباهت‌های زیادی وجود خواهد داشت. این دو نوع قالی در طول سال‌های طولانی تغییراتی داشته و تفاوت‌های مختلفی نیز باهم دارند. بافت این دو نوع فرش باهم متفاوت است و از گره‌های بافت مستقلی استفاده می‌کنند. در حقیقت قالی بیجار از پر نقش و نگارترین قالی‌های ایرانی است و از نظر رنگ‌آمیزی نیز تفاوت‌های ویژه‌ای با فرش‌های دستبافت استان‌های همدان و کرمانشاه دارد به همین دلیل برای نگهداری و شستشوی این قالی‌ها باید از خدمات بهترین قالیشویی ها استفاده شود چرا که این قالی‌ها از ارزش بسیار زیادی برخوردارند و در صورت آسیب دیدن از ارزش آنها کاسته خواهد شد.
راهنمای خرید قالی بیجار
هرچند که امروزه فرش‌های صنعتی و ماشینی تنوع بسیاری زیادی دارند و حتی بسیاری از آنها از نظر کیفیت می‌توانند با فرش‌های دستبافت برابری کنند اما قالی بیجار همچنان از محبوبیت بالایی برخوردار است و به دلیل استحکام و مقاومت بالایی که دارد جایگاه ویژه‌ای در میان مردم دارد. همچنین این فرش‌ها همچنان اصالت و کیفیت خودشان را حفظ کرده‌اند. برای خرید قالی بیجار لازم است که به نکات مختلفی توجه شود.
- امروزه کمتر از رنگ‌های طبیعی در قالیبافی استفاده می‌شود و در زمان خرید قالی باید به این نکته توجه داشت که رنگرزی الیاف فرش به چه شیوه‌ای انجام شده است. برای تست رنگ فرش می‌توان از پارچه سفید مرطوب استفاده کرد و اگر فرش رنگ پس داد نشان دهنده مصنوعی بودن رنگ‌های آن است.
- پرز قالی بیجار نیز به دو شیوه بلند و کوتاه خواهد بود و هر کدام از آنها از قیمت متفاوتی برخوردارند.
- در زمان خرید فرش باید به نوع چله‌کشی آن توجه شود چرا که برخلاف چله کشی گلیم از روش‌های مختلفی برای چله‌کشی فرش استفاده می‌شود
- در زمان خرید لازم است که یکنواخت بودن لبه‌های فرش دقت شود. چرا که در فرش‌های دستبافت امکان خطا وجود دارد و ممکن ابعاد و اندازه فرش تحت تأثیر این خطا قرار بگیرد.
- حتماً باید یکنواختی و نظم فرش از پشت آن بررسی شود و دقت و صحت اجرای طرح و نقش ارزیابی شود
- نحوه گره زدن، طرح و نقش، رج شمار و … از دیگر نکاتی هستند که در زمان خرید قالی بیجار باید مورد توجه قرار بگیرند. به صورت کلی برای خرید انواع فرش گرد، فرش 4 گوش و … باید تمامی نکات و موارد گفته شده در نظر گرفته شوند.
نکات نگهداری از قالی بیجار
به صورت کلی برای نگهداری از انواع فرش‌های دستبافت لازم است که نکات و فاکتورهای مختلفی توجه داشت. چرا که این فرش‌ها از ارزش مادی و هنری بالایی برخوردار هستند. برای محافظت و نگهداری از فرش‌های دستبافت بیجار باید بتوان دو عامل اصلی را کنترل کرده که شامل عوامل غیر زنده مانند گردوخاک، نور، گرما، رطوبت، فشارهای فیزیکی نامناسب و آلودگی‌های محیطی و همچنین عوامل زنده مانند موریانه، حشرات، موش و … هستند. برای شستشوی این فرش‌ها نیز بهترین گزینه استفاده از خدمات شرکت‌های قالیشویی است که از نیروهای متخصص، تجهیزات حرفه‌ای و مواد شوینده معتبر استفاده می‌کنند. افراد می‌توانند از طریق سفارش آنلاین قالیشویی از خدمات این شرکت‌ها برای شستشوی فرش بیجار و سایر فرش‌ها استفاده کنند.
جمع‌بندی نهایی
در پاسخ به این سؤال که قالی بیجار چیست باید گفت که قالی بیجار از جمله قدیمیترین انواع فرش‌های دستبافت ایرانی است. این نوع قالی به دلیل نوع چله‌کشی و استفاده از دو پود مختلفی از استحکام و مقاومت بالایی برخوردار بوده و با نام قالی آهنی نیز شناخته می‌شود. این فرش در طرح و نقش‌های متعددی وجود دارند و از الیاف‌ها و رنگ‌های طبیعی برای بافت آن استفاده می‌شود.
