بررسی نقوش فرش ایرانی

فرش ایرانی یکی از ارزشمندترین هنرهای فعلی در جهان است. البته قدمت این فرش به همین چند سال قبل نمی‌رسد بلکه شواهدی وجود دارد که از هزاران سال قبل وجود فرش را در تاریخ ایران مشخص می‌کند. این فرش که به صورت دستباف ارزش زیادی هم دارد نیازمند رسیدگی مناسب است. شستشوی فرش به شکل اصولی، مهم‌ترین کاری بوده که در راستای حفظ ارزش فرش خود می‌توانید انجام دهید.

خاستگاه های فرش ایرانی

ایران را می‌توان خاستگاه و منشا فرش در تمام جهان در نظر گرفت. براساس متون چینی باقی مانده از دوران ساسانیان، فرش اولین بار در ایران بافته شد. دلیل آن هم در دسترس بودن مواد اولیه مانند پشم، ابریشم و پنبه است. مستندات دیگر نشان می‌دهد که در آن زمان، در دربار پادشاهان فرش‌های باشکوه ایرانی به چشم می‌خورده است.

تنوع آب و هوا در ایران زیاد بوده و هر منطقه‌ای الیاف خاص خود را داشته است. از طرفی تنوع فرهنگی هم باعث بروز نقوش و الگوهای مختلفی از فرش شده است. فرش قم، کاشان، مشهد، تبریز و عشایر از مهم‌ترین الگوهای فرش ایرانی هستند. همانطور که گفتیم فرش ایرانی تنوع زیادی در الگو و نقش دارد که این را می‌توان به عنوان مثال در فرش تبریز به وضوح مشاهده کرد. فرش تبریز ریز بافت بوده و پرز فرش‌ها کوتاه هستند. به دلیل استفاده از سایه روشن هم این فرش‌ها دارای عمق تصویر هستند.

مهم ‌ترین نمادهای فرش ایرانی

متخصصان و کارشناسان امور فرش، با بررسی هزاران فرش مختلف بافته شده در ایران نمادهای آن را به چند گروه مختلف تقسیم بندی کرده‌اند. درک این سمبل‌ها باعث می‌شود تا مفهوم فرش ایرانی بهتر شناخته شود.

• پرنده: یکی از نگاره‌های پرتکرار و پرطرفداری که در انواع فرش‌های ایرانی به چشم می‌خورد، پرنده است. اهمیت حضور پرنده را می‌توانید در ادبیات و شعر هم به خوبی مشاهده کنید. سیمرغ، پرونده افسانه‌ای ایرانی یکی از مهم‌ترین سمبل‌های فرش ایرانی به شمار می‌رود. علاوه بر این طرح مرغ و درخت هم از بهترین نشانه‌های فرش ایرانی به شمار می‌رود.
• قوچ: یکی دیگر از نمادهای معروف فرش ایرانی، قوچ است. این سمبل که یک حیوان چهارپا با شاخ‌های بلند بوده در فرش‌های ترکمن بیشتر به چشم می‌خورد.
• گل: سمبل گل نمایانگر شجاعت است، به همین دلیل بیشتر در قبیله‌ها و مردم ساکن کوهستان استفاده می‌شده است. این نماد را می‌توان در فرش‌ها هم مشاهده کرد و بسیاری اوقات به معنای بز کوهی است.

مفهوم هر کدام از نقش های روی فرش ایرانی

جالب‌ترین بخش فرش ایرانی، شناسایی نقوش آن است. این کار در ابتدا باید توسط کارشناس انجام شود اما اگر علاقمند به این حوزه باشید، می‌توانید طرح‌ها را رفته رفته از هم تفکیک کنید. طرح‌ها براساس نمادهای استفاده شده در آن‌ها و شهر بافنده به گروه‌های مختلفی تقسیم بندی می‌شود.

طرح اسلیمی

طرح اسلیمی مهم‌ترین و شناخته شده‌ترین نقش فرش ایرانی است. طرح اسلیمی پیچیده بوده و زیرشاخه‌های زیادی دارد. به همین دلیل تنوع فرش‌های این طرح هم بسیار زیاد و چشمگیر است. مهم‌ترین زیرشاخه‌های نقش اسلیمی شامل افشان، ترنج و بندی است.

طرح شاه عباسی

طرح شاه عباسی که یادگار دوران حکومت شاه عباس صفوی بوده ترکیبی از طرح‌های لچک و ترنج، شیخ صفی، درختی و جانوری است.

طرح افشان

طرح افشان را احتمالا همه شما دیده باشید. مهم‌ترین ویژگی طرح افشان، متصل بودن نقوش است؛ انگار که فردی یک بار دستش را روی کاغذ گذاشته و بعد از اتمام کل طرح آن را از روی کاغذ برداشته است. بنابراین همه طرح‌ها به نوعی به همدیگر مرتبط و متصل هستند.

طرح بته جقه

بته جقه نماد فرهنگ ایرانی بوده که علاوه بر فرش، در انواع منسوجات هم استفاده می‌شود. البته تنوع بته جقه‌ها زیاد بوده و شامل میری، خرقه‌ای و قلمکار می‌شود.

طرح گل فرنگ

گل فرنگ نامی بوده که روی گل‌های رز می‌گذارند. این گل بومی ایران نبوده و به همین دلیل طرح آن هم از تاریخچه گل نشات گرفته است. استفاده از رنگ‌های روشن ویژگی بارز طرح گل فرنگ است. علاوه بر گل رز از لچک، ترنج، بیجار و افشان هم در این طرح استفاده می‌شود.

طرح ترکمن

طرح‌های ترکمن برگرفته از فرهنگ زیبا و طبیعت چشم نواز ترکمن است. اغلب طرح‌های ترکمن هندسی و منظم هستند. از شناخته شده‌ترین طرح‌های ترکمن می‌توان به غزال گز و قاشگی اشاره کرد.

طرح عشایری

طرح‌های عشایری توسط ایلات عشایر بافته می‌شود. طراحی نقوش آن هم توسط همین افراد و برگرفته از فرهنگ و سبک زندگی عشایر است. در این طرح‌ها، سادگی مهم‌ترین ویژگی است و قرار نیست نظم طرح‌های هندسی را در فرش عشایری مشاهده کنیم. مهم‌ترین نقوش فرش عشایری، قشقایی و بلوچ است.

طرح هندسی

طرح‌های هندسی برگرفته از ترتیب منظم اشکال هندسی مختلف در کنار هم است. هشت ضلعی، شکل هندسی لچک و ترنج از مهم‌ترین المان‌های این مدل فرش هستند. برجسته‌ترین ویژگی این طرح‌ها منظم بودن نقوش است.

طرح محرابی

طرح محرابی با الهام از محراب مساجد و دیگر المان‌های این محیط مقدس طراحی شده است. برای زیبایی بیشتر از قندیل، گلدان و درختچه هم در نقشه فرش‌های محرابی استفاده می‌شود. این سمبل‌ها به زیبایی کنار هم قرار می‌گیرند و یک فرش زیبا را می‌سازند.

طرح شکارگاهی

طرح شکارگاهی برگرفته از داستان‌های اساطیری پادشاهان هنگام شکار برداشته شده است. مثلا سوارکاری مشغول تیراندازی به یک پرنده بوده یا پادشاهی با درباریان در حال تعقیب یک آهو برای شکار است. این طرح‌ها بسیار خاص هستند و به راحتی نمی‌توانید آن‌ها را پیدا کنید.

طرح تلفیقی

طرح تلفیقی همانطوری که احتمالا حدس می‌زنید، ترکیبی از طرح‌های مختلف است. به عنوان مثال طرح شاه عباسی را با گل فرنگ ترکیب می‌کنند. طرح تلفیقی نیازمند دانش هنری زیادی بوده تا نتیجه نهایی، مورد پسند کاربران واقع شود.

طرح اقتباسی

طرح اقتباسی برگرفته از نقوش فرش‌های کشورهای همسایه ایران است. مثلا فرش قفقازی را تغییر داده و یک فرش اقتباسی بافته می‌شود.

بهترین روش شستشوی فرش ایرانی

بهترین روش برای شستشوی فرش ایرانی این است که به یک قالیشویی مراجعه کنید. دلیل آن هم این بوده که برای محافظت از آن باید از روش‌های جدید و تجهیزات به روز استفاده شود. قالیشویی نوین با در اختیار داشتن کارشناسان حرفه‌ای و روش‌های مکانیزه، فرش شما را به بهترین شکل شستشو داده و به شما تحویل می‌دهد.