فرش ایرانی یکی از نمادهای هنر و تمدن ایرانیان است. بافته‌های باکیفیت بافندگان ایرانی در تمام دنیا زبانزد است و قرن‌های طولانیست که به عنوان جلوه‌ای از هویت ایران معرفی می‌شود. قدمت صنعت تولید فرش در ایران فراتر از عمر بسیاری از کشورهای بزرگ جهان است که این موضوع، مدال افتخاری بر گردن بافندگان فرش ایرانی به شمار می‌رود. شستشوی فرش ایرانی موضوعی چالش بر انگیز و حساس هست که بهتر است فرش ایرانی خود را به قالیشویی معتبر و باکیفیت بسپارید.
فرش ایرانی را نمی‌توانیم محدود به شکل، ابعاد یا جنس خاصی کنیم. در جغرافیای پهناور ایران انواع مختلف فرش ایرانی را می‌توان دید که نشانی از فرهنگ هر قومیت دارد. در این مقاله قصد داریم به معرفی انواع مختلف فرش ایرانی بپردازیم و از نقطه نظرهای مختلف، فرش‌های ایرانی را طبقه‌بندی کنیم. اگر شما هم قصد دارید با این هنر ملی بیشتر آَشنا شوید تا هم در خرید آن بهتر عمل کنید و هم اطلاعات خود را افزایش دهید، پیشنهاد می‌کنیم تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید.دسته‌بندی انواع مختلف فرش ایرانی
فرش‌های ایرانی را از جنبه‌های مختلفی می‌توانیم تقسیم‌بندی کنیم و انواع آن را مورد بررسی قرار دهیم. برخی از این دسته‌بندی‌ها قطعا برای شما آشناست و کمابیش با آن برخورد داشته‌اید و برخی دیگر را ممکن است برای اولین بار بشنوید. در ادامه، به معرفی انواع مختلف فرش ایرانی در دسته‌بندی‌های متفاوت خواهیم پرداخت.
دسته‌بندی فرش ایرانی بر اساس ابعاد
ساده‌ترین نوع تقسیم‌بندی فرش ایرانی، بر اساس ابعاد آن است. بر این اساس، فرش ایرانی به انواع مختلفی تقسیم‌بندی می‌شود از جمله:
فرش 12 متری که پرکاربردترین نوع فرش برای فضاهای پذیرایی و هال منازل محسوب می‌شود.
فرش 9 متری که برای اتاق‌های خواب یا فضاهای هال خصوصی کاربرد دارد.
فرش 6 متری که برای پر کردن فضای اتاق خواب و تزئین آن به کار می‌رود.
قالیچه‌هایی با ابعاد کوچک‌تر که می‌توانند حکم تابلوفرش یا اشیا زینتی را داشته باشند.
مهم‌ترین نکته در انتخاب ابعاد فرش، متراژ فضای مدنظر خریدار است. ممکن است بسته به نوع طراحی فضا، نیاز به کناره‌هایی با ابعاد مختلف هم وجود داشته باشد تا فضا کاملا پوشانده شود. در هر صورت، سلیقه و شرایط شماست که بهترین متراژ فرش را تعیین می‌کند.
دسته‌بندی فرش ایرانی بر اساس جنس فرش
انواع مختلف فرش ایرانی را می‌توانیم بر اساس جنس آنها نیز دسته‌بندی کنیم. بر این اساس، فرش‌های ایرانی می‌توانند از مواد مختلفی تهیه و تولید شوند از جمله:
- پشم: پشم یکی از متریال‌های پرکاربرد در فرش ایرانی است. فرش‌های پشمی معمولا فرش‌هایی با ضخامت بالا و پرز زیاد هستند که استحکام بی‌نظیری دارند. این نوع فرش همچنین عایق بسیار خوبی برای دما هم به شمار می‌رود و گرمای خاصی دارد. برخی از قدیمی‌ترها معتقدند این نوع فرش خاصیت درمانی هم دارد اما مدرک معتبری برای این ادعا وجود ندارد. به هر حال فرش‌های پشمی هم به صورت دستباف و هم به صورت ماشینی از محبوبیت زیادی برخوردار هستند. به همه این ویژگی‌ها باید مقاومت بالای فرش‌های پشمی را هم اضافه کنید. با خرید فرش‌های پشمی عملا نیاز شما به فرش شویی برای مرمت و ترمیم فرش از بین خواهد رفت.
- ابریشم: فرش‌های ابریشم یکی از لوکس‌ترین انواع فرش ایرانی محسوب می‌شود. این نوع فرش بر خلاف فرش پشمی ضخامت اندکی دارد اما لطافت آن در بین تمام انواع فرش کم‌نظیر است. فرش‌های ابریشمی دارای نوعی درخشندگی خاص هستند که جلوه فوق‌العاده‌ای به آنها می‌بخشد. این نوع فرش یکی از محبوب‌ترین انواع فرش صادراتی ایران است و در کشورهای مختلف اروپا، حاشیه خلیج فارس و غرب آسیا طرفداران بسیاری دارد.
- فرش سوف: امروزه از این نوع فرش کمتر یاد می‌شود زیرا در ساخت آن از طلا و نقره استفاده می‌شود. این نوع فرش از کاشان ابداع شد و بعدها در تبریز نیز بافت شروع به بافته شدن کرد. مشتریان فرش‌های دستباف لوکس همچنان به دنبال چنین فرش‌هایی هستند و حاضرند سرمایه زیادی برای خرید آن اختصاص دهند.
- الیاف مصنوعی: فرش‌های ماشینی امروزی با توجه به افزایش بهای نخ طبیعی بیشتر با الیاف مصنوعی بافته می‌شوند. سه نوع پلیمر در تولید نخ نساجی برای فرش کاربرد بیشتری دارند که عبارت‌اند از پلی‌استر، پلی‌پروپیلن و نخ آکریلیک. فرش‌های آکریلیک نرمی و لطافت بیشتری دارند و از بهترین الیاف مصنوعی هستند اما پلی‌استر و پلی‌پروپیلن نیز به دلیل قیمت اقتصادی و مقاومت بالا در برابر سایش و پارگی طرفداران خاص خود را دارند. البته اگر از این نوع فرش استفاده می‌کنید، بهتر است چند شماره قالیشویی همیشه در تلفن همراهتان ذخیره کنید زیرا گاهی زدودن لکه از این نوع فرش کار آسانی نخواهد بود.
انواع مختلف فرش ایرانی بر اساس طرح و نقش
فرش ایرانی دنیایی از طرح و نقش‌های متفاوت دارد که در جذب تمام سلایق و نگاه‌ها موفق عمل می‌کند. نقش فرش‌های ایرانی یکی از جلوه‌های هنر بافندگان و طراحان آن است که با نشستن روی زمین منزل شما، یک پل ارتباطی بین فضای خانه و دنیای تجسمی طراح فرش برقرار می‌کند. در نگاه اول به طرح و نقشه‌های فرش ایرانی، ممکن است تمام آنها انتزاعی به نظر برسد اما هر جزئی از فرش، با علم و آگاهی طراحی می‌شود. برخی از مهم‌ترین نقش و نگارهای فرش ایرانی عبارت‌اند از:
- نقش اسلیمی: نقش‌های اسلیمی یکی از پرکاربردترین نقوش در هنر ایران است. اسلیمی‌ها در واقع مجموعه‌ای از منحنی‌ها و خطوط در هم پیچیده هستند که طرح مشخصی را ایجاد می‌کنند. نمونه‌های نقش اسلیمی را در تذهیب تقدیرنامه‌های امروزی یا روی در و دیوارهای برخی جاذبه‌های تاریخی دیده‌اید. از این نوع نقش در طراحی فرش ایرانی هم استفاده می‌شود.
- نقش بته‌ای یا بته جقه: نام بته جقه را ممکن است برای پارچه‌های سوغات یزد شنیده باشید اما بته یا بته جقه یکی از طرح‌های مورد استفاده برای فرش نیز به شمار می‌رود. بته که در اصل تغییریافته بوته است، طرحی شامل یک سطح منحنی خمیده می‌باشد که با تکرار آن، نقش مورد نظر ساخته می‌شود. در طراحی انواع مختلف فرش ایرانی، بته جقه یکی از نقش‌های پرتکرار است که روی مدل‌های مختلفی از فرش دستباف و ماشینی پیاده می‌شود.
- نقش قابی یا خشتی: فرش‌های با نقش قابی، شامل طرحی از مربع‌های تقریبا هم‌اندازه هستند که با طرح و نقش‌های متفاوت، نقش جالب و جذابی برای فرش به وجود می‌آورند. ترکیب رنگ این فرش‌ها می‌تواند طوری طراحی شود که کلیت کار یک نقش متفاوت هم داشته باشد. نقش‌های قابی امروزه هم از جمله نقش‌های پرفروش فرش به شمار می‌روند.
- نقش شکارگاهی: یکی از طرح‌های سنتی و اصیل ایرانی، طرح شکارگاهی است که زمینه فرش در حال به تصویر کشیدن بخشی از یک محیط شکار می‌باشد. نقش شکارگاهی فراتر از یک فرش معمولی است و به جرئت می‌توان آن را یک اثر هنری دانست. اطراف نقش شکارگاه این نوع فرش با طرح‌های مختلف تزئین می‌شود تا جذابیت فرش افزایش یابد.
- نقش افشان: با ترکیبی از گل‌ها، گلبرگ‌ها و شاخه‌های درهم‌تنیده به صورت خلاقانه می‌توان نقش افشان را به وجود آورد. نقش افشان خود شامل طرح‌های مختلفی از جمله بندی، دسته گل، شاخه‌پیچ و ترنج‌دار است که بسته به سلیقه و توانایی بافندگان انتخاب می‌شود.
- نقش درختی: در این نوع فرش، تصویری از یک درخت با شاخه‌های افشان یا متراکم به تصویر کشیده می‌شود که در قابی از اسلیمی‌ها یا سایر نقوش قرار گرفته است. فرش‌های درختی هم طرح‌های متفاوتی دارند اما اگر از جهت برعکس به آنها نگاه کنید، ممکن است زیبایی آن را کاملا درک نکنید.
- نقش هندسی: گاهی بافندگان انواع مختلف فرش ایرانی از نقوش طبیعی و گل و بته‌ها فاصله می‌گیرند و المان‌هایی انتزاعی بر اساس اشکال هندسی را برای طراحی فرش برمی‌گزینند. فرش‌های هندسی با شکل‌های مختلفی از جمله ستاره، شش‌ضلعی، هندسی خطایی و… بافته می‌شوند.
- نقش گل‌فرنگ: این نوع فرش از رنگ‌های روشن و ملایم روی نقش گل‌های رز تشکیل می‌شود. ترکیب چنین فرش‌هایی با دکوراسیون مناسب می‌تواند محیطی بسیار آرامش‌بخش و دلنشین برای شما فراهم نماید.
- فرش واگیره‌ای: فرش‌های واگیره‌ای یا بندی از تکرار یک شکل مشخص در سرتاسر نقش قالی بافته می‌شوند. ممکن است تمام سطح فرش زیر الگوی تکراری باشد یا بخشی از مساحت آن به قاب‌بندی اختصاص یافته باشد که انتخاب این موضوع بر عهده طراح و بافنده خواهد بود.
- نقش گلدانی: طرح گلدانی یکی از طرح‌های جذاب و دلنشین فرش ایرانی است. این نوع فرش بر اساس شکلی از یک یا چند گلدان که با آرایش مشخصی کنار همدیگر قرار گرفته‌اند طراحی می‌شود.
- نقش محرابی: این نوع فرش را احتمالا در مساجد و اماکن مذهبی دیده‌اید. نقش این فرش‌ها از تکرار تصویری از یک طاق یا سرستون‌های تذهیب شده ایجاد می‌شود و معمولا برای اختصاص دادن فضایی مشخص به هر فرد در حین نماز جماعت اینطور طراحی می‌شود.
- نقش ماهی: نقش ماهی یا ریزماهی یکی از ترندترین نقوش فرش ایرانی در دهه هشتاد و اوایل دهه نود بود که به مرور جای خود را به نقش‌های جدیدتر داد. در طراحی این نوع فرش، شکل هندسی ساده شده‌ای که شبیه به بدن ماهی است در تمام طول فرش تکرار می‌شود.
جمع‌بندی
انواع مختلف فرش ایرانی یکی از نمودهای هنر و فرهنگ ایران هستند که قرن‌های متمادی از دست و دل مردمان ایران جوشیده و بافته شده‌اند. در این مقاله از سری مقالات وب‌سایت قالیشویی نوین، به معرفی انواع مختلف فرش ایرانی بر اساس پارامترهای مختلف پرداختیم و با جنس فرش‌ها، نقوش آنها و ابعاد فرش ایرانی بیشتر آشنا شدیم.
