تلفیق سنت و مدرنیسم همیشه نتایج درخشانی به دست داده است. یکی از نمونه‌های این تلفیق را می‌توانیم در هنر فرش ایران ببینیم. شاید اسم فرش چهل تکه یا کولاژ به گوشتان خورده باشد. این فرش ها هم در ایران و هم در خارج از کشور طرفداران زیادی دارند.
فرش چهل‌تکه را با نام Patchwork هم می‌شناسند. به خصوص کسانی که به دکوراسیون مدرن یا تلفیقی علاقه دارند، خیلی از این فرش‌های زیبا استقبال می‌کنند. فرش چهل‌تکه یا کولاژ یا Patchwork نتیجه مستقیم خلاقیت و مهارت هنرمند ایرانی است. در ادامه این نوشته قصد داریم درباره چیستی این فرش و انواع آن برای شما توضیح دهیم.
فرش چهل‌تکه چیست؟
کولاژ در زبان فرانسوی به معنی کنار هم قراردادن است. برای تهیه یک فرش چهل‌تکه در واقع قطعاتی از فرش‌های مختلف را با چیدمانی زیبا در کنار هم قرار داده و می‌دوزند. فرش دستباف ایرانی همواره از ارزش زیادی برخوردار بوده و هرچه از طول عمر آن گذشته باشد بر ارزشش افزوده می‌شود.
با این حال خیلی از فرش‌های دستباف بعد از مدت طولانی دچار پوسیدگی می‌شوند. در این مواقع قسمت‌های سالم فرش را جدا می‌کنند و از آنها در ساخت فرش‌های چهل‌تکه بهره می‌برند. البته ممکن است این فرش‌ها دقیقا شامل چهل تکه نباشند و تعداد قطعاتشان کمتر باشد، اما به این نام معروفند.
این فرش‌ها در واقع با استفاده از قسمت‌های سالم فرش‌های کهنه و قدیمی، انگار دوباره آنها را احیا می‌کنند و در قالبی جدید جانی تازه به آنها می‌دهند. به نوعی می‌شود گفت هنر کلاژ از بقایای مردگان موجودی زنده می‌آفریند. بعد از کنار هم قرار دادن قطعات مختلف، بافنده هنرمند این تکه‌ها را به هم می‌دوزد و در نهایت آنها را با چرم طبیعی یا الیاف دیگر آستر می‌کند.
>>فرش پازیریک قدیمی ترین فرش جهان<<
انواع فرش چهل‌تکه
فرش‌های چهل‌تکه یا کولاژ را بر اساس شیوه بافت آنها به دو دسته ماشینی و دستباف تقسیم می‌کنند. علاوه بر این، فرش‌های کولاژ را بر اساس آستر به کار رفته در آنها هم می‌توان تقسیم کرد. آسترهایی که در این فرش‌ها استفاده می‌شوند اغلب از جنس چرم یا جاجیم هستند. در بعضی از فرش‌های چهل‌تکه هم از آستر استفاده نمی‌شود. در ادامه سعی می‌کنیم به ویژگی‌ها و تفاوت‌های انواع فرش کولاژ اشاره کنیم.
مزایای فرش چهل تکه برای منازل
- سازگار با هر نوع و سبک دکوراسیون داخلی منزل می باشد و هیچ فرقی ندارد که دکور خانه شما مدرن باشد یا کلاسیک در هر صورت این نوع فرش جلوه ی زیبایی به منزل شما می بخشد
- تنوع طرح و رنگ فرش چهل تکه باعث می شود تا تمام سلایق بتوانند از این نوع فرش ها در دیزاین داخلی منزل خود استفاده کنند
- مزیت دیگر فرش های چهل تکه استفاده مجدد از تکه های فرش های دستبافت قدیمی ، فرش های سوخته و رطوبت دیده که آسیب دیده و دیگر کاربردی ندارند می باشد
- آستر چرمی که این نوع فرش دارد باعث استحکام فرش چهل تکه و سر نخوردن آن روی سرامیک می شود
- فرش چهل تکه محصولی تجاری بوده و باعث روغن اقتصاد می شود زیرا تقاضای زیاد فرش چهل تکه در خارج از کشور باعث فراهم شد صادرات و وارد شدن ارز به کشور می شود
معایب فرش چهل تکه
ساخت این فرش بسیار زمانبر بوده بطوری که در جمع آوری تکه های فرش ماه ها و حتی یکسال باید جست و جو کرد از آن گذشته ضایعاتی از ساخت این فرش برجا می ماند چشمگیر است.
فرش چهل‌تکه دستباف و ماشینی چه تفاوت هایی دارند؟
با گسترش استقبال از فرش‌های چهل‌تکه دستباف و بالا رفتن میزان تقاضای آنها در بازار، استفاده از این تکنیک در فرش‌های ماشینی هم رایج شد. اما تفاوت‌هایی در این دو مدل فرش وجود دارد که از ماهیت و رنگ‌های آنها نشات می‌گیرد.
فرش‌های دستباف اغلب زمینه ای به رنگ لاکی یا سرمه ای دارند و این رنگ‌ها در آنها غالب است. این فرش‌ها معمولا از نقوش بته جقه و ترنج و لچک و انواع طرح‌های ایرانی برخوردارند. گاهی اگر رنگ فرش رفته باشد، سعی می‌کنند پس از قالی شویی، با رنگرزیِ دوباره جلایی تازه به آن دهند.
در فرش‌های ماشینی اما به دلیل اینکه رنگ‌ها نه از رنگدانه‌های طبیعی، بلکه با روش‌های مصنوعی تولید می‌شوند، می‌شود رنگ‌های جدیدی مثل طوسی و اطلسی و نقره‌ای هم در آنها دید. به علاوه اینکه در این فرش‌ها از نقوش و طرح‌های فانتزی و جدید هم استفاده می‌شود. اما بیشتر این فرش‌ها طرحی ساده و مدرن دارند.
تفاوت دیگر این دو نوع فرش، در شیوه بافت آنها است. فرش های دستباف به صورت کاملا دستی بافته می‌شوند اما برای بافت فرش‌های ماشینی از دستگاه استفاده می‌شود. برخی از این ماشین‌های فرش‌بافی قادرند با ظرافت و ریزبافتی، تراکم بالا و نقش و نگارهای بسیار زیبایی بیافرینند.
مراحل ساخت فرش چهل تکه دستباف
- جمع آوری فرش های دست دوم و آسیب دیده، از مناطق مختلف که معمولا هر چقدر تنوع طرح استفاده شده در فرش کلاژ، بیشتر باشد، باعث افزایش قیمت فرش کلاژ می شود.
- فرش های جمع آوری شده به یک قالیشویی معتبر انتقال می یابند تا با روش های حساسی که فرش های دستباف رو می شویند کاملا تمیز شوند در صورتی که شست و شو حرفه ای انجام نشود امکان در هم آمیختن رنگ ها وجود دارد.
- با اتمام مرحله ی شست و شو فرش ها به بخش رنگرزی منتقل می شوند با توجه به این که سن این فرش ها، نسبتا زیاد است، احتمال این که بخشی از رنگ و طرح آن ها پاک شده باشد، وجود دارد. برای همین در بخش رنگرزی، این فرش ها، ترمیم می شوند. برای رنگ کردن این فرش ها، معمولا از رنگ های طبیعی استفاده می شود.
- در این مرحله فرش ها برش می خورند که کار بسیار سخت و حساسی می باشد در صورتی که از محل استباهی برش داده شوند تکه هایی که در کنار هم قرار می گیرند، طرح زیبایی تولید نخواهند کرد برای انجام این کار به افراد هنرمند و متخصصی نیاز است که هم در برش و هم در قرار دادن تکه ها کنار هم تخصص داشته باشد.
تاثیر فرش چهل تکه در دکوراسیون خانه
به جرات می‌توان گفت تاثیری که یک فرش چهل‌تکه، به خصوص از نوع دستباف، در جلوه دکوراسیون منزل دارد با هیچ چیز دیگری قابل مقایسه نیست. فرش کولاژ می‌تواند به فضای خانه رنگ و جلای بی‌نظیری ببخشد.
از طرفی این فرش با ظاهر مدرن و جذابی که دارد برای دکوراسیون خانه‌های امروزی که اکثرا مدرن و جدید هستند، بسیار مناسب است. فرش چهل‌تکه با وجود قدمت زیادی که دارد، امروز فرشی مدرن شناخته می‌شود. هنرمند زمان قدیم، خودش خبر نداشته که آفرینش او سال‌ها و قرن‌ها بعد به عنوان اثری مدرن شناخته می‌شود! و این یکی از ویژگی‌های حیرت‌انگیز هنر است.
با توجه به تنوع و رنگارنگی فرش‌های چهل‌تکه بهتر است برای دکوراسیون منزل از طرح‌های خلوت و ساده و رنگ‌های خنثی استفاده کنید. مبلمانی با زمینه ساده و رنگ کرم یا طوسی می‌تواند در کنار یک فرش چهل‌تکه با رنگ غالب لاکی غوغا به پا کند.
کلام آخر
هر تکه دنیایی از رازها، معناها و داستان‌ها را در خود جای داده. هر تکه جلوه کوچکی از تاریخ و فرهنگ و آدابی است که به آفرینش آن نقوش و طرح‌ها ختم شده. هر تکه جای انگشتان فرز و ماهر هنرمندی را روی تن خود دارد. هر تکه زمزمه‌های گوش‌نواز و خوشایند بافنده‌ای را در میان تار و پود خود نگه داشته. کافی است خوب گوش بسپاری تا صدایشان را بشنوی و دنیایشان را ببینی. غرق شدن در دنیاها و صداهای یک فرش چهل‌تکه راستی که لذت‌بخش است.
من عاشق طرح و مدل این فرش ها شدم
خیلی خاصن 👌🏼
بله طرح فرش‌های مدما بسیار منحصر به فرد هستند.